Gösterge Çeşitleri ve Örnekleri

Gösterge Nedir?

Kendi dışında bir başka şeyi gösteren, düşündüren, onun yerini alabilen nesne, görünüş ve olgulara gösterge denir. Örneğin kelimeler bir göstergedir. Buna göre adlarımız bizim göstergemizdir. “Hasan” kelimesi bir insanın göstergesidir. Aynı şekilde “vazo” kelimesi “vazo nesnesi” nin göstergesidir. “Vazo” kelimesi vazonun kendisi değildir ama vazoyu karşılar. Yazıda, konuşmada vazonun yerine geçer. Bu kelime, vazoyu gösterdiği, düşündürdüğü, onun yerini alabildiği için “gösterge” diye adlandırılır. Kısaca gösterge; kendisi o şey olmadığı hâlde, o şeyi çağrıştırarak iletişim kurmayı sağlayan araçtır, nesnedir, olgudur. Göstergelerin ses ve anlam yönü vardır. “Odun” göstergesi “o, d, u, n” seslerinden oluşmuştur ve anlamı “yakmak için kullanılan sert bir nesne”dir. Buna göre her gösterge “gösteren” ve “gösterilenden” oluşur.
 

Gösterge Çeşitleri

Dil Göstergeleri: Yazıyla veya sözle gerçekleştirilen her türlü etkinlik dil göstergesiyle ilgilidir. “Masa” kelimesi bir dil göstergesidir. Bu gösterge, “m, a, a, a” seslerinden oluşmuştur. Kelimeyi oluşturan sesler gösteren, kelimenin çağrıştırdığı anlam ise gösterilendir.

Dil Dışı Göstergeler: Resim, şekil, işaret, hareket, jest, mimikler vb. dil dışı göstergelerdir. Yani dil göstergeleri dışındaki göstergelerdir. Dil dışı göstergeleri 4 başlıkta incelemek mümkündür.

Doğal Gösterge (Belirti)

Doğada kendiliğinden oluşan hareketlere, doğal olan her şeye doğal gösterge denir. Yağmurun yağması, deprem, sel, sonbaharda yaprakların sararması, ilkbaharda ağaçların yeşermesi vb. doğal göstergedir.

• Amacı olmayan, istem dışı gelişen doğal göstergelerdir.
• Gösterge kendi dışında başka bir şeyi anlatır.
• Belirtilerin hiçbir amacı yoktur; çünkü bunlar istem dışıdır.
• Belirtide gösteren ile gösterilen arasındaki ilişki nedenlidir.
• Yorum gerektirir.
• Belirtilere anlamlan biz yükleriz.
• Yüklenen bu anlamlar ya daha önceki yaşantılarımızla ya da bilimsel gerçeklerle bağlantılıdır.

Doğal Gösterge Örnekleri

Sosyal Gösterge (Belirtke)

Günlük hayatta insanların düzeni sağlamak için koydukları işaret sistemine sosyal gösterge denir. Yani sosyal durumları anlatan göstergelerdir. Görgü kuralları, trafik lambaları, levhalar vb.

• İletişim kurma, bir ileti aktarma, bilgi verme amacı içeren göstergelerdir.
• Bu göstergelerde gösterenle gösterilen arasındaki ilişki nedensizdir.
• Gösteren – gösterilen arasındaki ilişki anlaşmalı olarak sağlanmıştır.
• Trafik ışıkları, trafik levhaları, yasaklama işaretleri, mors alfabesindeki her bir harf sosyal göstergedir yani belirtkedir.

Sosyal Gösterge Örnekleri

Görsel Gösterge (İkon)

Dil kullanmadan bilgi ve iletileri aktaran görsel araçlardır. Gösteren ile gösterilen arasında neden ilişkisi değil benzerlik ilişkisi vardır. Resim, heykel, fotoğraf, bir kişinin portresi vb.

Simge (Sembol)

Bir toplumda gösteren ile gösterilen arasında sürekliliğini koruyan, uzlaşımsal ve genellikle nedensiz ilişkiye dayanan görsel biçimdir. Uzlaşmaya bağlı olarak soyut ve sayılamayan, tek bir gösterilene göndermede bulunan görsel biçimdir.

Göstergeler içinde en önemlisi ve gelişmişi dil göstergesidir; çünkü insanın en gelişmiş anlatma aracı dildir. Dille gerçekleştirilen iletişim; resim, şekil, işaret ve vücut diliyle gerçekleştirilen iletişimden çok daha kullanışlı ve üstündür. Diğer göstergeler tek boyutlu iletişim araçlarıdır. Dil ise bilgi aktarımının yanında insanların ruh hallerinin ve duygularının da anlatılmasında kullanılabilen çok boyutlu bir iletişim aracıdır.

Dil göstergeleri kendi anlam değerlerinden başka anlamları da ifade eder. Yani dil göstergeleri sadece bir anlam ifade etmez. Kullanıldıkları yer ve zamana göre yeni ve farklı anlamlar ifade edebilir.

Dil göstergelerinde bir kelime gerçek anlamlarının yanında yan ve mecaz anlamları ile de kullanılabilir.
Örneğin “yüz” kelimesi çehre, surat anlamında kullanılabileceği gibi yorgana ya da yastığa çekilen kılıf ya da utanma anlamında da kullanılabilir. Bu özelliğiyle dil göstergeleri çok geniş bir anlatma olanağına sahiptir. Dille gerçekleştirilen iletişim gelecek nesillere aktarılmak üzere saklanabilir. Bu özelliğiyle de dil göstergeleri gelecek kuşaklarla da iletişime geçmeye elverişlidir.