Kutadgu Bilig Nüshaları ve Yerleri
Kutadgu Bilig Nüshaları
Kutadgu Bilig’in şu ana kadar üç el yazması nüshası bulunabilmiştir. Bunlardan biri Uygur, diğer ikisi de Arap alfabesiyle yazılmıştır. Metin özelliklerinden bu üç nüshanın da, bilinmeyen aynı nüshadan alındığı anlaşılmaktadır.
Kutadgu Bilig’in şu ana kadar ortaya çıkan el yazması nüshalarının özellikleri şöyledir:
Herat Nüshası
Eserin bu nüshası, Uygur alfabesiyle, 1439’da Herat’da yazılmıştır. Joseph Von Hammer Purgstall (1774-1856) isimli müsteşrik bu nüshayı 1796’da İstanbul’da bulmuş, satın alarak götürüp Viyana Saray Kütüphanesi’ne bağışlamıştır. Şu anda Viyana Kütüphanesi’ndedir. Müstensihi yani el yazmasıyla kopyasını hazırlayanı belli değildir. Ancak eserin sonundaki bir manzumede Hasan Kara Sail Şems ismi geçmektedir. Bunun müstensihi olup olmadığına dair bir işaret veya bilgi yoktur. Yine sonradan eklenmiş bir nottan da, nüshanın önce Tokat’a 1474’te de İstanbul’a geldiği anlaşılmaktadır.
Bu nüshanın tamamı önce, Armin Vambery tarafından 1870’te yayınlanmış; sonra da Wilhelm Radloff tarafından, birincisi 1891’de, ikincisi 1910’da olmak üzere iki cilt halinde yayımlanmıştır. Türk Dil Kurumu da 1942 yılında tıpkıbasımını yapmıştır.
Kahire Nüshası
Kutadgu Bilig’in bu nüshası 1896’da Kahire’deki Hidiv Kütüphanesi’nin o zamanki müdürü Alman Moritz tarafından bulunmuştur. Bu nüsha Arap alfabesiyle yazılmıştır. Bazı eksik kısımları olduğu anlaşılmaktadır. Çok dikkatle yazılmış bir nüshadır, başka bir nüshayla karşılaştırılmış olacak ki, sayfa kenarlarına eksik olan kelime ve beyitler kaydedilmiştir. Ne zaman, nerede ve kim tarafından yazıldığına dair bir bilgi yoktur.
Türk Dil Kurumu 1943 yılında bu nüshanın da tıpkıbasımını yapmıştır.
Fergana Nüshası
Bu nüshayı Zeki Velidi Togan, 1913 yılında Fergana’ya bağlı Nenengah isimli bir yerleşim yerinde, bir şahsın özel kütüphanesinde görmüştür. Nüsha Arap alfabesi ve sülüs hatla yazılmıştır. Nüshanın başı ve sonu eksiktir. Bu nüshanın da ne zaman, nerede ve kimin tarafından yazıldığı belli değildir; şu anda Taşkent’te bulunmaktadır. Sovyet Bilimler Akademisi tarafından hediye edilen mikrofilmden, 1934’te Türk Dil Kurumu tarafından bir tıpkıbasımı yapılmıştır.
Herat ve Kahire nüshalarında mensur ve manzum ilaveler olduğu halde; Fergana nüshasında manzum ilave yoktur.
Sonuç olarak Kutadgu Bilig’in Herat, Kahire ve Fergana olmak üzere 3 nüshası vardır.
Kutadgu Bilig’in tanıtılması önce batılı müsteşrikler tarafından gerçekleştirilmiştir. Türkiye’deki meraklılarına kazandırılması şerefi ise Reşit Rahmeti Arat (1900-1964)’a aittir. O, önce her üç nüshanın metnine dayanarak eserin tenkitli metnini ve günümüz Türkçesi’ne çevirisini yayımlamıştır. Yine onun tarafından hazırlanan indeksi, ölümünden sonra Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü tarafından 1979’da basılmıştır. Ayrıca Agop Dilaçar tarafından 900. yılı dolayısıyla bir inceleme yapılmış ve Türk Dil Kurumu tarafından 1972 yılında yayımlanmıştır.
» Kutadgu Bilig
