Tecahül-i Arif Nedir? Tecahül-i Arif Örnekleri ve Özellikleri
Tecahül-i Arif Nedir?
Söz söyleyenin, söyleyişe bir anlam inceliği kazandırmak, nükte ya da espri yapmak için herkesçe bilinen bir gerçeği bilmezlikten gelmesine tecahül-i arif denir
Tecahül-i Arif yaparken İstifham sanatından da çokça faydalanılır. Sanatçı, cevabını bildiği bir soruyu sorarak sanki bilmiyormuş gibi yapar. Tecahül-i arif sanatını gerçekleştirirken şu dört amaç için nükte yapılır:
- Neşelendirme (tenşid)
- Uyarıda bulunma (tevbih)
- Hayret ve şaşkınlık bildirmek ( tehayyür)
- Kendinden geçişi belirtmek (tedellüh)
Örnek
Eylül mü sen misin büken boynumu?Uçuşan yapraklar, göçen kuşlar mı?
Sildirmez gözümden ömür sonumu?
Ey bahar bir daha çağın başlar mı?
Şair, ilk iki dizede hüznünün nedeninin eylül, uçuşan yapraklar veya göçen kuşlar olmadığını bildiği halde bilmiyormuş gibi davranıyor. Son dizede de gençlik çağının bir daha yaşanmayacağını bilmiyormuş gibi görünerek yine tecahül-i arif sanatı yapmıştır.
Tecahül-i Arif Örnekleri
Örnek
Be yarenler uyku girmez gözüme.Sarhoş muyum ayık mıyım bilemem
Şair sarhoş ya da ayık olduğunu bilmektedir ancak bilemem diyerek tecahülü arif sanatı yapmıştır.
Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?
Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz?
Şair saçlarının beyazladığını bildiği halde bilmezlikten gelerek “şakaklarıma kar mı yağdı” diyor; ayrıca çizgili yüzün kendine ait olduğunu biliyor ama bilmezlikten gelerek “benim mi Allahım” diyerek tecahül-i arif yapıyor.
Su insanı boğar, ateş yakarmış
Geç anladım taşın sert olduğunu
Her insan normalde suyun insanı boğduğunu, ateşin yaktığını, taşın sert olduğunu bilir ama şair bunları önceden bilmiyormuş gibi davranarak tecahülü arif sanatı yapmıştır.
Bu gül yaprağı mı dudak değil mi?
Şair elindekinin (“bu” dediğinin) gül yaprağı ya da dudak olup olmadığını bilmektedir. Ancak sorarak tecahülüarif sanatı yapmıştır.
Beli bükülmüş bir ihtiyar bir gün yolda oturmuş, dinleniyormuş: Onun böyle yere eğilmiş gibi duruşunu anlamazlığa vuran bir genç; “Ne o efendi baba, bir şey mi arıyorsun?” diye sormuş. İhtiyar, gencin bu tarizini anlamamış görünerek: “Evet oğlum, gençliğimi kaybettim. Onu arıyorum.” diye cevap vermiş.
Bu parçada “gençliğimi kaybettim, onu arıyorum” sözüyle tecahülüarif sanatı yapmıştır.
O çay ağır akar, yorgun mu bilmem?
Mehtabı hasta mı, solgun mu bilmem?
Bu örnekte Rıza Tevfik, istifham sanatından faydalanarak tecahül-i arif sanatını gerçekleştirmiştir. Bilinen şey bilmemezlikten gelinmiştir.
Gökyüzünün başka rengi de varmış!
Geç farkettim taşın sert olduğunu.
Su insanı boğar, ateş yakarmış!
Her doğan günün bir dert olduğunu,
İnsan bu yaşa gelince anlarmış.
Cahit Sıtkı bu dizelerde, bilinen bir olayı bilmemezlikten gelerek tecahül-i arif sanatını gerçekleştirmiştir.
Göz gördü gönül sevdi seni ey yüzü mâhım.
Kurbânın olam var mı benim bunda günâhım?
Bu örnekte Nahifi, istifham sanatından faydalanarak tecahül-i arif sanatını gerçekleştirmiştir. Bilinen şey bilmemezlikten gelinmiştir.
Eğilmiş arza kanar muttasıl kanar güller
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller
Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer?
Bu örnekte bilinen şey bilmemezlikten gelinerek tecahül-i arif yapılmıştır.
Aşağıdaki cümlelerde de tecahül-i arif sanatından yararlanılmıştır:
Sular mı yandı, neden tunca benziyor mermer
Bu bir lisan-ı hafidir ki ruha dolmakta
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…
Arzu dolu, yaşamak dolu
Bu eller miydi resimleri tutarken uyanan
Bulutlar mı geçiyor başımın üstünden
Ben mi gidiyorum bulutların altında?
Bu eller miydi masallar arasından
Rüyalara uzattığım bu eller miydi?
Arzu dolu, yaşamak dolu,
Bu eller miydi resimleri tutarken uyuyan?
Ağaçlar sonbahara hazırlanıyor
Bu şehir o eski İstanbul mudur?
Beni candan usandırdı cefadan yar usanmaz mı?
Felekler yandı ahımdan muradım şem’i yanmaz mı?
Ecel tuzağını açamaz mısın
Açıp da içinden kaçamaz mısın
Azad eyleseler uçamaz mısın
Kırık mı kanadın kolların hani
Aynalar söyleyin bana, kimim ben?
» Söz Sanatları
