Telmih Nedir? Telmih Örnekleri ve Özellikleri
Telmih Nedir?
Şiirin içinde geçmişteki herhangi bir olayı, ünlü hikayeleri, efsaneleri, ünlü bir kişiyi, yaygın bir atasözünü hatırlatacak bir sözün kullanılmasına telmih denir.
Örnek
Gün geçtikçe yaram iner derineSultanım, kimseyi koymam yerine
Yeter ki gel, amadeyim emrine
Tarık gibi gemileri yak da gel
Dörtlüğün son dizesinde “Tarık gibi gemileri yak da gel” dizesinde Ünlü Arap komutan Tarık Bin Ziyad’ın, İspanya’nın fethi sırasında askerlerin geri dönme ihtimalini düşünmemeleri için gemileri yaktırmasına işaret edilmiştir.
Telmih Örnekleri
Örnek
Yurdundan mahrum edip dolaştırdın Cem gibiRuhumla söndü alev, sonra ruhum da yandı
Fatih Sultan Mehmet’in oğullarından biri olan Cem Sultan’ın, Ağabeyi II. Bayezid ile taht anlaşmazlığına düştükten sonra hayatını Hicaz, Rodos, Fransa vs. yerlerde geçirmek zorunda kalmasına işaret edilmiş.
Gitmek istediğin yer Kızıldenizse gülüm
Git öyleyse Musa’nın iziydi terk ettiğin
Hz. Musa’nın Kızıldeniz’i asasıyla ikiye bölmesi hatırlatılmış.
Kamil iken cahil ettim alimi,
Vahşi iken yahşi ettim zalimi,
Yavuz iken zebun ettim Selimi,
Her oyunu bozan gizli zor benim
İkinci dizede Peygamber efendimizin amcası Hz. Hamza’yı öldüren ancak daha sonra Müslüman olan “Vahşi” isimli sahabe, üçüncü dizede Yavuz Sultan Selim ve onun “beni bir gözleri ahuya zebun etti felek” dizesi hatırlatılmıştır.
Ekmek Leyla oldu bire dostlarım,
Mecnun olup ardı sıra giderim.
Şair bu dizelerde “Leyle ile Mecnun” hikayesini hatırlatmıştır.
Gökten nazire indi siham-ı kazasına
Nefi diliyle uğradı hakkın belasına
Şair bu dizelerde Nef’i’nin “Siham-ı Kaza” adlı eseri nedeniyle öldürülmesini “diliyle uğradı hakkın belasına” sözüyle hatırlatmıştır.
Sevda kopuzunu çal Korkut Ata
Nağmeler gönülden kederi ata
Ak duvaklı gelin binince ata
Mutluluğa doğru sürmeli yarim
Şair “Korkut Ata” sözüyle Dede Korkut Hikayeleri’ndeki “Dede Korkut”u hatırlatmıştır.
Kör baykuş uçar korkulu rüya görerek
Atlar baş eğer son geceden ürpererek
Peygamberi çağlar boyu kurtardıkça
Kutsaldır örümcek yeni ağlar örerek
Şair, Peygamberimizin düşmanları tarafından takip edilmeleri nedeniyle bir mağaraya sığınmaları ve mağaranın ağzına örümceklerce ağ örülmesi mucizesini hatırlatmaktadır.
Yeryüzünde ben ürettim veremi.
Lokman Hekim bulamadı çaremi.
Aslı için kül eyledim Kerem’i.
İbrahim’in atıldığı kor benim.
Şair bu dörtlükte “Kerem ile Aslı” hikayesini ve “Hz. İbrahim”in ateşe atılmasını hatırlatmıştır.
Avazeyi şu aleme Davut gibi sal
Baki kalan bu kubbede bir hoş sada imiş
Hz Davut’un kıssasını, sesinin yanıklığını hatırlatır.
Bulutta şaha kalkmış Fatih’ten kalma kır at
Pırlantadan kubbeler, belki bir milyar kırat
Fatin’in İstanbul’u fethini hatırlatır.
Seyretti hava üzre denir taht-ı Süleyman
Ol saltanatın yeller eser şimdi yerinde.
Birinci dizede geçen “taht-ı Süleyman”, 900 yıl yaşadığı söylenen Süleyman peygamberin havada uçtuğuna inanılan tahtıdır. İkinci dizedeki “yerinde yeller esmek” deyimiyle de telmih sanatı yapılmıştır.
Afrodit olmadan ilah,
Dağdan inerdi her sabah;
Elde gümüş hamam tası.
İlk dizede geçen “Afrodit”, Yunan mitolojisinde aşk ve güzellik tanrıçasıdır.
Ey dost senin yoluna,
Canım vereyim Mevla!
Aşkını komayayım,
Od’a gireyim Mevla.
Od: ateş anlamına gelir.
Bu dörtlükte Hz. İbrahim’in Nemrut tarafından ateşe atılma olayı hatırlatılmıştır.
Canan aramızda bir adımdı.
Şirin gibi hüsn ü ana ünvan.
Bu dizelerde Ferhat ile Şirin hikayesindeki Şirin’in güzelliğine anımsatma yapılmıştır.
Bir ses bilmem tambur gibi mi ud gibi mi?
Cumbalı odalarda inletir “Katibim”i.
Bu dizelerde geçen “Katibim” kelimesi Üsküdar’la özdeşleşen Katibim türküsünü işaret eder.
Leyla gelin oldu Mecnun mezarda,
Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda.
Bu dizelerde Leyla ile Mecnun’a anımsatma yapılarak telmih sanatı gerçekleştirilmiş olur.
» Söz Sanatları
