Sözcükte Anlam Konu Anlatımı
Ana Başlıklar;
Sözcük Nedir?
Dil, insanların duygu, düşünce ve gözlemlerini anlatma için kullandıkları sözlü ve yazılı bir araçtır. Anlam taşıyan en küçük dil birimi sözcüktür. Sözcük olmadan cümle olmaz, cümle olmaz, cümle olmadan paragraf olmaz. O halde diyebiliriz ki, sözcük olmadan dil olmaz.
Bir sözcük kullanıldığı cümleye çeşitli anlamlar katabilir. Başka bir ifadeyle bir sözcüğün anlamı kullanıldığı cümlenin anlamından çıkarılır. Sözcüklerin anlamını görebilmek için içinde kullanıldığı söz grubuna veya cümleye dikkat etmek gerekir. Kısacası bir sözcük gerçek anlamının yanında başka anlamlarda da kullanılabilir.
Hemen her sınavda karşımıza çıkacak olan Sözcükte Anlam başka bir ifade ile Kelimede Anlam konusu, kendinden sonraki konuların anlaşılmasında önem arz etmektedir. Yapılan bütün sınavlarda çoğu soru bu konu ile alakalı olmaktadır. Sözcük Anlam konusunu “Sözcükte Anlam Özellikleri”, “Sözcükler Arası Anlam İlişkileri” ve “Söz Öbekleri” olmak üzere 3 ana başlıkta anlattık. Bu konular çeşit bakımından çok gibi görünen fakat anlaşılması kolay olan konulardır. Aşağıdaki başlıklara tıklayarak konu anlatımlarına ulaşabilirsiniz.
Sözcükte Anlam Özellikleri
Sözcükler toplumsal yaşamdaki gelişmeler sonucu zamanla anlam genişlemesine uğrar ve değişik anlamlar kazanır. Örneğin, aşağıdaki cümlelerde geçen kanat ve yanmak sözcüklerinin, değişik cümlelerde değişik anlamları nasıl kazandığını görelim:
Örnek
» Kuş, kanatlarını kısıp yere doğru süzüldü.» Uçağın kanatlarından birisinde arıza varmış.
» O, hep dedesinin kanatları altında yaşadı.
“Kanat” sözcüğü
I. cümlede, kuşlarda ve böceklerde uçmayı sağlayan organ;
II. cümlede, bir uçağın hava-da durmasını sağlayan taşıyıcı yüzey;
III. cümlede, bir kişinin, bir başkasının koruması altında yaşamını sürdürmesi anlamlarında kullanılmıştır.
Bu örneklerde görüldüğü gibi, bir sözcük, farklı cümlelerde farklı anlamlar kazanabilir. Sözcüklerin bu farklı anlamları; gerçek, yan, mecaz, terim anlam diye adlandırılır.
Gerçek (Temel) Anlam
Bir sözcüğün, ilk, asıl, herkesçe bilinen anlamına gerçek anlam denir. Buna sözcüklerin, söylendiğinde aklımıza gelen ilk anlamı da diyebiliriz. Gerçek anlam, sözcüğün tek başınayken sahip olduğu anlamdır. Buna temel anlam ve sözlük anlamı da denir. Örneğin “kanat” denildiğinde herkesin aklına kuşların uçmalarını sağlayan bir organı gelir.
Örnek
» Sabahtan beri dişi ağrıyordu.» Arabamız yolda arızalanmıştı, yardım beklemiştik.
» İhtiyarın elinde ağır bir çanta vardı.
» Çocuklar top oynarken camı kırmışlar.
Yukarıdaki cümlelerde diş sözcüğü, çene kemiklerinde bulunan çiğnemeye yarayan organlardan her biri; yol sözcüğü, karada insan ve hayvanların geçmesi için açılan veya kendi kendine oluşmuş yürümeye uygun yer; ağır sözcüğü, tartıda çok çeken, hafif karşıtı; kırmak sözcüğü sert bir şeyi vurarak parçalara ayırmak anlamlarında kullanılmıştır.
Yan Anlam
Bir sözcüğün gerçek anlamından tam olarak uzaklaşmadan kazandığı anlamlara denir. Yan anlam aslında kelimenin gerçek anlamlarından biridir ama onlardan birazcık uzaklaşmıştır. Şekil ve işlev benzerliğinden dolayı, bir sözcüğün başka bir varlığa ad olarak verilmesidir. Yan anlam genellikle benzerlik ilgisiyle oluşur.
Örnek
» Masanın gözü» Mağaranın ağzı
» Uçağın kanadı
» Çarkın dişleri
» Dağın eteği
» Uçurtmanın kuyruğu
Yukarıdaki örneklerde koyu renkli sözcükler yan anlamlarıyla kullanılmıştır.
Mecaz Anlam
Bir sözcüğün bir ilgi veya benzetme sonucu gerçek anlamından uzaklaşarak kazandığı yeni anlamdır. Bu anlamıyla sözcük, tamamen başka bir kavramı karşılar duruma gelmiştir.
Örnek
Bu işin daha kolay bir yolu mutlaka vardır.Babası çok ağır bir işte çalışıyormuş.
Yaşadığı son olaylar cesaretini kırmıştı.
Yukarıdaki cümlelerde yol sözcüğü, yöntem; ağır sözcüğü, zor; kırmak sözcüğü azaltmak, yok etmek anlamında kullanılmıştır.
Bu sözcükler gerçek anlamlarından uzaklaşarak mecaz anlam kazanmıştır.
Terim Anlam
Bir kelimenin bilim, sanat, meslek dalıyla veya bir konu ile ilgili özel ve belirli bir anlamı olan sözcüklere terim denir.
Örnek
» Matematik: açı, sayı, üçgen, karekök» Dil Bilgisi: cümle, ad, virgül, nokta
» Tiyatro: dekor, sahne, perde
» Müzik: nota, durak, tiz
» Coğrafya: meridyen, enlem, iklim
Sözcükler Arası Anlam İlişkileri
Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler
Eş anlamlılık, kelimelerin aynı anlama gelmesini ifade eder. Aynı varlığı ya da kavramı karşılayan sözcüklere eş anlamlı sözcükler denir. Eş anlamlı sözcüklerin yazılış ve okunuşları farklı olduğu halde anlamları aynıdır.
Örnek
» öykü – hikaye» anı – hatıra
» yapıt – eser
» beyaz – ak
» yanıt – cevap
» kara – siyah
» sonbahar – güz
sözcükleri eş anlamlı sözcüklerdir.
Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler
Birbiriyle karşıt kavramları karşılayan sözcüklere zıt anlamlı sözcükler denir. Zıt anlamlı sözcükler; nesne, durum, görev, iş, nitelik, hareket gibi türlü yönlerden birbirine karşıt durumları karşılar.
Örnek
» Sıcak – soğuk» İleri – geri
» Aşağı – yukarı
» Açık – kapalı
» Zengin – fakir
» Dar – geniş
» Az – çok
sözcükleri karşıt anlamlı sözcüklerdir.
Örnek
» Örneğin; “Sınıfa girdi.” cümlesindeki “girdi” sözcüğünün olumsuzu “girmedi”dir. Ancak “girmek” sözcüğünün karşıtı “çıkmak”tır. Dolayısıyla “girmek-girmemek” sözcükleri karşıt sözcükler değildir.» “Masa, insan, çiçek kalem…” gibi bazı sözcüklerin karşıt anlamlısı yoktur.
A) Tatlı yedikten bir süre sonra acıdan kıvrandı.
B) Az veren candan, çok veren maldan…
C) Aramızdaki mesafe uzak ama sen yine bana yakınsın.
D) Pazarda yine satıcı çok, alıcı yoktu.
E) Katı görünüşteki insanlar yumuşak huylu olabiliyor.
Doğru cevap: D
Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler
Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan sözcüklerdir. Eş sesli sözcükler birbiriyle ilgisiz, apayrı sözcüklerdir. Benzerlik, sadece aynı sesten oluşmuş olmalarıdır.
Örnek
En sevdiğim mevsim yazdı. (bir mevsim adı)Annesine mektup yazdı. (yazmak eylemi)
Bana el gözüyle bakma. (yabancı)
Elinde bir demet çiçek vardı. (bir organ adı)
Sınavda yüz soru soruldu. (sayı)
Hastanın yüzü sararmıştı. (surat, çehre)
İhtiyar, balkonda çay içiyordu. (içecek)
Çayın üstünde tahta bir köprü vardı. (dere)
Örnek
kar (yağış şekli)kâr (kazanç)
hala (babanın kız kardeşi)
hâlâ (henüz)
alem (kubbelerde bulunan metal süs)
âlem (evren, dünya)
Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler
Genel ve özel anlam ifadesi, sözcüklerin karşıladığı kavramın kapsamıylailgilidir. Bir sözcük kendi türünden birden fazla kavramı kapsıyorsa genel anlamlıdır.
Aşağıdaki sıralama genelden özele doğrudur. Tersinden bakıldığında ise özelden genele gidilmiş olunur.
Varlık > canlı > insan > sanatçı > yazar > kadın yazar > Halide Edip Adıvar
A) Bu hayvanın en önemli özelliği çok hızlı koşan bir hayvan olmasıdır.
B) Çiçeği ne zamanlar sulayacağını öğretmek için ona bilgi verdim.
C) Köpek, insanın en sadık ve en eski dostu olmuştur her zaman.
D) Gezide bir kartal gördüm, yükseklerden uçup av arayan.
E) Öğrenciye soruyu doğru cevaplaması için biraz zaman tanıdım.
Doğru cevap: A
Nitel ve Nicel Anlamlı Sözcükler
Bir şeyin sayılabilir veya ölçülebilir olması nicel; sayılamaz ve ölçülemez olup farklı özellikler ile algılanması nitelik kavramlarıyla belirtilir.
Örneğin, “iki kitap” söz grubunda “iki” sözcüğüyle kitabın sayısını yani niceliğini belirtir. “kırmızı kitap” söz grubunda ise “kırmızı” sözcüğü kitabı diğer kitaplardan ayıran özelliği, niteliği belirtmektedir.
Örnek
- Büyük bir binanın yedinci katında oturuyorlardı. (Nicelik)
- Büyük işler başarmalıyız. (Nitelik)
- Geniş bir balkona çıkan evin salonu harikaydı. (Nicelik)
- Geniş olmalısınız, çocuklar kendilerini anlamanızı beklerler. (Nitelik)
- Soğuk havalarda dışarı çıkmak istemezsin buralarda. (Nicelik)
- Soğuk davranışlarıyla ne yapmaya çalıştığını anlayamadım. (Nitelik)
Somut ve Soyut Anlamlı Sözcükler
Maddesel varlığı bulunan her şey somut, maddesel varlığı bulunmayan her şey soyut olarak adlandırılabilir. Diğer bir ifade ile Duyu organlarımızla (görme, işitme, koklama, tatma, dokunma) algılayabildiğimiz şeyler somut, algılayamadıklarımız ise soyuttur.
Somut anlamlı sözcükler zihnimizde bir şekil oluşturabilir. Örneğin “kalem” sözcüğü duyulduğunda zihnimizde görüntü canlanabilmektedir. Fakat “heyecan” gibi soyut anlamlı sözcüklerin görünürde bir karşılığı yoktur.
Örnek
“Öksürük, uzun, gürlemek” sözcükleri somut; “zenginlik, üzüntü, iyilik” sözcükleri ise soyuttur.Söz Öbeklerinde Anlam
Tek sözcükle anlatılamayan kavramları karşılamak için kullanılan sözcüklerdir. Söz öbekleri birden fazla sözcükten oluşur. Söz öbekleri “sözcükte anlam” konusu için oldukça önemli olup, anlam bilgisi ve dil bilgisi konularının vazgeçilmezidir.
Söz öbekleri cümlede kullanılışına göre anlam kazanır. Kimi zaman bir sözcükle çok değişik anlamlar vurgulanmış olabilir. Bu tip sorularda sözcük veya söz öbeğinin anlamı cümlede bulunduğu yere göre düşünülmelidir. Söz öbekleri deyimler, atasözleri, özdeyişler, yansımalar, ikilemeler, dolaylama, güzel adlandırma olarak yedi ana başlıkta incelenir. Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için başlıklar konu şeklinde sayfalara bölünmüş olup, örneklerle pekiştirilmesi amaçlanmıştır. Okumak istediğiniz konuya tıklamanız yeterli olacaktır.
Ad Aktarması (Mecaz-ı Mürsel)
Bir sözcüğün benzetme amacı olmadan başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır.
Örnek
» Koltuk kavgası sürgü gittiMakan yerine makamdan somut bir parça olan koltuk söylenmiş, ad aktarması yapılmıştır.
» İstanbul, havuzda serinledi.
“İstanbul” sözcüğüyle “İstanbul halkı” kastedilmiştir. İstanbul ve halk arasında benzerlik yoktur; yer-insan ilişkisi vardır.
» Tek taşımı kendim aldım.
Tek taş, yüzüğün bir parçasıdır. Taş ve yüzük arasında benzerlik ilgisi yoktur. Ad aktarması söz konusudur.
» Detaylı bilgi için Ad Aktarması (Mecaz-ı Mürsel) Konu Anlatımı sayfamızı inceleyebilirsiniz.
Deyim Aktarması
Birbiriyle ilgili iki sözcük arasında var olan benzerlik ilişkisine dayanarak bu sözcüklerden birinin adını ötekine vermeye deyim aktarması denir.
Örnek
» “Irmağın kollarından birisi bu köyün ardından geçiyor.”Bu cümlede “kol” sözcüğü insanla ilgili bir organ adı olduğu halde doğaya uygulanmıştır.
» “Siz gelin bu oduna laf anlatın bakalım.”
cümlesinde “odun” sözcüğüyle anlatılmak istenen “anlayışı kıt” kimselerdir.
» Detaylı bilgi için Deyim Aktarması Konu Anlatımı sayfamızı inceleyebilirsiniz.
Yansıma Sözcükler
Doğada canlı cansız varlıkların çıkardığı seslere yansıma denir. Bu seslerin dile yansımasıyla oluşan sözcüklere de yansıma sözcükler adı verilir.
Örnek
» Köpekler havlıyor, kediler miyavlıyordu.Cümlesinde “havlıyor” ve “miyavlıyordu” sözcükleri yansımadır; çünkü “hav ve miyav” sesleri doğada vardır.
» Fısıltı, gürültü, horultu, şırıltı… kelimeleri de birer yansıma sözcüktür.
» Detaylı bilgi için Yansıma Sözcükler Konu Anlatımı sayfamızı inceleyebilirsiniz.
Dolaylama
Bazen bir varlığın adlandırılmasında varlığın adı tek sözcükle ifade edilebilecekken onun bir özelliği dikkate alınarak ya da toplumda kabul görmüş birkaç sözcükle o varlık adlandırılabilir. Buna dolaylama denir. Dolaylamalı anlatımlarda sanatlı bir söyleyiş belirgindir ve amaç okuyucu üzerinde etki yaratmak, anlatımı çekici hale getirmektir.
Örnek
» “Bu roman aynı adla beyaz perdeye aktarılacak.”cümlesinde “beyaz perde” sözü “sinema” anlamında kullanılmıştır. Yani varlık tek bir sözcükle karşılanabilecekken birden fazla sözcükle karşılanmıştır.
» Eş → Hayat Arkadaşı
» Kaleci → File Bekçisi
» Ankara → Türkiye’nin Kalbi
» Atatürk → Ulu Önder
» İstanbul → Yedi Tepeli Şehir
» Detaylı bilgi için Dolaylama Konu Anlatımı sayfamızı inceleyebilirsiniz.
Güzel Adlandırma
Kimi varlıkların adının söylenmesi insanlarda korku uyandırır ya da onun uğursuzluk getireceğine inanılır. Bu durumda o varlık ya da kavram daha güzel çağrışımlar uyandıracak başka sözcüklerle adlandırılır. Buna güzel adlandırma denir.
Örnek
» “Sonunda onu da son yolculuğuna uğurladık.”
cümlesinde “ölmek” sözcüğü “son yolculuk” sözcükleriyle çağrıştırılmıştır.
» “Zavallı, iyi saatte olsunlara uğramış.”
cümlesindeki “iyi saatte olsunlar” sözü ise “cin, peri” gibi varlıklar için kullanılmıştır.
» “Onun da ince hastalığa tutulduğunu öğrendim.”
cümlesindeki “ince hastalık” sözü ise “verem” anlamında kullanılmıştır.
» Detaylı bilgi için Güzel Adlandırma Konu Anlatımı sayfamızı inceleyebilirsiniz.
İkilemeler
Anlatımı daha etkili kılabilmek için tür ve görevleri aynı olan iki sözcüğün oluşturduğu söz öbeğine ikileme denir.
İkilemeler yapılarına göre değişik özellikler gösterir. Bunları şu şekilde gruplandırabiliriz.
- Aynı sözcüğün tekrarıyla yapılanlar: Yavaş yavaş, şırıl şırıl, kapı kapı
- Eş, yakın anlamlı sözcüklerle yapılanlar: ses seda, yalan yanlış, doğru dürüst, kılık kıyafet
- Karşıt anlamlı sözcüklerle yapılanlar: aşağı yukarı, ileri geri, az çok, iyi kötü
- Biri anlamlı biri anlamsız sözcüklerle yapılanlar: eğri büğrü, eski püskü, yarım yamalak, kalem malem
- Anlamsız sözcüklerle yapılanlar: abuk sabuk, ıvır zıvır, apar topar, gıldır gıcık…
- Pekiştirilmiş ikilemeler: tatlı mı tatlı, araba da araba, ancak ve ancak, güzel ama güzel…
» Detaylı bilgi için İkilemeler Konu Anlatımı sayfamızı inceleyebilirsiniz.
Atasözleri
Atasözleri, uzun tecrübelere dayanan ve milletçe benimsenmiş kalıplaşmış, özlü sözlerdir. Atasözleri öğüt vermek için söylenirler. Dolayısıyla her atasözü bir yargı bildirir.
Örnek
» Acı patlıcanı kırağı çalmaz: Herhangi bir duruma alışkın olan kimseyi, benzer kötü durumlar etkilemez.» Büyük başın derdi büyük olur: Büyük işlerin başında bulunanların karşılaşacağı güçlükler de çoktur.
» Fukaranın tavuğu tek tek yumurtlar: Talih, fakire hiç gülmez; aynı sermaye zengine daha çok, fakire daha az gelir getirir .
Deyimler
En az iki sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu ve sözcüklerden en az birinin gerçek anlamından uzaklaşarak bir varlığı, bir durumu daha etkili ve güçlü biçimde anlatılmasını sağlayan kalıplaşmış sözcüklerdir.
Deyimler dile zenginlik, ifadeye güzellik katar. Türkçemiz deyim bakımından oldukça zengin bir dildir. Deyimler, az sözle çok şey anlatır. Ders verme amacı taşımaz; bir durumu en güzel şekilde anlatmak için kullanılır. Bu nedenle yargı bildirmekten çok, özel durumları ifadede kullanılır.
Örnek
» Abesle iştigal etmek: Yersiz, yararsız, boş ve anlamsız şeylerle vakit geçirmek.» Aklı kesmek: Bir şeyin olabileceğiıe, bir şeyi yapabileceğine inanmak.
» Baştacı etmek: Büyük saygı göstennek, değer vermek.
» Detaylı bilgi için Deyimler Konu Anlatımı sayfamızı inceleyebilirsiniz.
Özdeyişler (Vecizeler)
Özdeyişler, uzun uzadıya açıklanabilen, derin anlamlı, bilgece sözlerdir. Topluma tümüyle mal olmamış, genellikle söyleyeni bilinen özlü sözlerdir.
Örnek
» Bana bir harf öğretenin kırk yıl kölesi olurum. (Hz. Ali)» Hayatta en hakiki mürşit ilimdir. (Atatürk)
» Düşünüyorum, öyleyse varım. (Descartes)
» Malı az olan değil, istekleri çok olan insan fakirdir. (Seneca)
» Umut, uyanık olanın rüyasıdır. (Aristo)
» Bir güzel kıyafet, iyi bir tavsiye mektubudur. (C. Şehabettin)
» Detaylı bilgi için Özdeyişler (Vecizeler) Konu Anlatımı sayfamızı inceleyebilirsiniz.
emeğinize sağlık
hepsi tek sayfa olursa daha iyi olur
tebrıklerrrrrrr
Gerçekten Bravo çok güzel olmuş emeğinize sağlık bugüne kadar gördüğüm en güzel site biliyoruz ki eğitim bizim için çok önemli ve siz de buna önemsediğimiz için teşekkür ederim
soruların cevaplarını yanlış vermişsiniz ama güzel anlatılmış sağolun
hayatımda gördüğüm en saçma şey kendi dilimizin dersi var
evet ni hayetinde artık sınav haftam başlıyo ayın 29unda sınav haftamdan sonra salıcam derslere çalışmıcam herkeste benim derste oyun oynadığımı sanıyor ama b en derste oyun falan açmıyorum ders bitiyor oyunagiriyom ders bitiyo oyundan çıkıyorum ama kimse inanmıyor siteyihazırlayanlar emeğinize sağlık herkese kolay gelsin
ÇOK GÜZEL TEŞEKKÜRLER ANLATIMINIZ İÇİN
Sagolun sizin sayenizde denemeden 2 yanış çıkdı
BURADA SINAVA ÇALIŞANLAR SINAVDAN SONRA DURUMLARI İLE İLİGİLİ KAZANDIKLARI YERLER HAKKINDA) BİR ŞEYLER YAZARLARSA YENİ ÇALIŞACAKLARA IŞIK OLURLAR.