Karagöz Oyunu Nedir? Karagöz Oyununun Özellikleri ve Bölümleri

Karagöz Oyunu Nedir?

Karagöz, beyaz bir perdenin arkasına ışık koyularak ve bu ışığın önünden geçilerek perdeye yansıtılan şekillerle oynanan gölge oyunudur.

Karagöz, Türk toplumu için çok önemli ve kaybedilmemesi gereken önemli bir değerdir. Karagöz’de hem edebiyat, hem müzik, hem folklor ve dans, hem de mizah vardır. Küçükten büyüğe herkese hitap eden Karagöz, yüzyıllardır özellikle de çocukların eğlencelerinden biri olmuştur. Karagöz’ü seslendiren Hayali denen kişi, bu şekilleri hareket ettirir, konuşturur. Bu şekiller perdede çok değişik hareketlere bürünürler. Seyirciler de bu oyunu değişik hayaller olarak izler.

Beyaz bir perdenin arkasında gerçekleşen Karagöz gölge oyunu, izleyenleri hem güldürür hem de düşündürür. Acem, Arap, Arnavut gibi kişiler oyunlara kültürel zenginlik katar. Hacivat, Karagöz, Çelebi, Tiryaki ve Tuzsuz Deli Bekir gibi tipler ise farklı insani özellikleri sembolize eder.

Karagöz’ü komik yapan şey, yaşanan olaylardan çok sözlerdir. Bu yüzden Osmanlı İmparatorluğu’na değişik yerlerden gelen kişilerin Türkçe’yi geldikleri yerin ağzıyla konuşmaya çalışmaları bu oyuna yansımıştır.

Karagöz’ün en önemli özelliklerinden biri de düzeninde şiirsellik bulunmasıdır.

Karagöz’ün müzik yönünden de üzerinde durulması gerekir. Küçük, beyaz perdenin arkasında klasik Türk müziğinin ve Türk halk müziğinin neşe veren, hareketli besteleri, şarkıları, türküleri duyulur.

Şarkılarla, gazellerle başlayan Karagöz oyunu, izleyenleri bir yandan neşelendirirken, diğer yandan verdiği öğütlerle düşündürür. Seyredenler oyunun sonunda Karagöz ve Hacivat’ın konuşmalarından ders çıkarır ve ibret alırlar kendilerine.
 

Karagöz Oyununun Özellikleri

• “Gölge Oyunu“, “Hayal Oyunu” olarak da bilinir.
• Oyunu oynatan kişiye Hayali, tef çalan ve türkü söyleyen yardımcıya da yardak denir.
• Karagöz oyunu, Osmanlı toplumunun dilini, inançlarını, gelenek ve görenek­lerini, sanatını, sosyal ve siyasi olaylara bakışını yansıtan bir kaynak niteliği taşır.
• Tipler aynı kişi tarafından seslendirilir.
• Karagöz oyunlarının metinleri 19.yüzyılda yazıya geçirilmeye başlanmıştır.
• Değişik ağız ve şive taklitlerine yer verilir. Güldürü ögesi ön plandadır.
• Usta-çırak geleneği içinde sürdürülür.
• Müzikten yararlanılır.
• Cinas ve tevriye sanatlarına sıkça yer verilir.

Karagöz Oyununun Bölümleri

Karagöz oyunu dört bölümden oluşur. Bunlar;
1- Giriş (Mukaddime)
2- Söyleşi (Muhavere)
3- Fasıl
4- Bitiş

Giriş: Boş perdeye göstermelik denilen görüntünün konmasıyla oyun başlar. Bir ağaç, vazoda bir çiçek, bir gemi gibi figürler göstermelik olarak kullanılır. Seyircileri oyuna hazırlamak için kullanılan bu göstermelikler, Hayali veya Çırak’ın çaldığı, kamıştan yapılmış “nareke” denilen düdüğün çıkardığı zırıltılı ses ya da tefin velvelesi ile perdeden yavaş yavaş kaldırılır. Oyunun giriş bölümü başlar.

Söyleşi: Genellikle fasılla ilgisi olmayan, Hacivat’la Karagöz arasında geçen konuşmadır. Bu bölüm, okumuş biri olan Hacivat’ın sözlerinin, okumamış bir kişi olan Karagöz tarafından yanlış anlaşılması ya da anlar gibi görünmesiyle sürüp gider. Bu bölümün konuları çok çeşitlidir. Güncel olaylara, inançlara da göndermeler yapılan muhaverelerde bazen bir rüyayı gerçek gibi anlatma, Karagöz’ün bunu gerçek bir olay gibi yanlış anlaması ile süslü bir kısım oyunu seyirciye ısındırmak için hazırlanan bölümdür. Usta adı verilen Hayali, bu bölümü uzatıp kısaltabilir.

Fasıl: Oyunun asıl konusunu oluşturan bölümdür. Bu bölümde Hacivat ve Karagöz’ün yanı sıra diğer modeller de perdeye gelir. Karagöz oyunları bu bölüme göre isim alır. Aptal Bekçi, Ahçılık, kanlı Kavak gibi. Karagöz oyunlarında genellikle Hayali, oyunun temasına sadık kalır, ancak ufak ilaveler de yapabilir.

Bitiş: Oyun sonunda Karagöz ile Hacivat arasında geçen birkaç sözcükten oluşan kısa konuşmadır. Hacivat: “Yıktın perdeyi, eyledin viran. Varayım sahibine haber vereyim heman” der ve gider. Karagöz de şu sözlerle cevap verir: “Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola, Yarın akşam yakan elime geçerse vay haline.”
 

Karagöz Oyununun Tipleri

Karagöz oyununda başlıca 350 figür vardır. Göstermelikler ve aynı cins karakterler çıkarılırsa 100 tane ana karakter vardır.

Karagöz: Karagöz, saf ve temiz ruhlu, olayların komik taraflarını büyük ustalıkla yakalayan, zeki, fakat okumamış Türk halkını temsil eder. Dilde, ahlakta, davranışlarda hep iyiden yanadır. Yapmacıkları daima alaya alır. Sokak diliyle konuşur. Eğitim almışların yabancı sözcük ve dil kuralları ile dalga geçer. Anladığı halde sürekli anlamıyormuş gibi görünür. Onlara ters anlamlar verir. Her şeye burnunu sokan, her lafa karışan Karagöz, sokakta olmasa bile evinden seslenerek işlere karışır. İçi dışı bir olduğu için zor durumlarda dara düşer. Karışık işlere dalsa da onların içinden sıyrılmayı, durumu kurtarmayı başarır.

Hacivat: Hacivat, “mürekkep yalamış”, her konuda az da olsa bilgisi olan bir kişidir. Konuşmaları düzgün, eğitim görmüş birisidir. Her oyunda Karagöz’den dayak yemesine rağmen yine de ondan vazgeçmez. Herkesin huyuna göre konuşur; yüze gülen, içten pazarlıklı bir kişiliği vardır. Arabulucudur, kavgaları yatıştırır, dargınların arasını bulur. Ölçülü, ağırbaşlı, işine gelince dilini tutabilen, esnek bir kişiliği vardır. Görgü kurallarına uyar, Karagöz’e de bu konuda tavsiyeler verir.

Beberuhi: Altı Kolaç lakabıyla bilinen Beberuhi; cüce, ağzı kalabalık, yaygaracı bir tiptir.

Tuzsuz Deli Bekir: Bir elinde kama bir elinde şarap kabı ile perdeye gelen, nara ata, korkutan bir tiptir; oyunun sarpa sardığı bir noktada ortaya çıkarak sorunu çözer.

Çelebi: Kimi oyunlarda malı mülkü olan zengin bir adam ya da mirasyedi bir tip kimi oyunlarda da kadınların sırtından geçinen bir tip olarak karşımıza çıkar.

Zenne: Karagöz oyunundaki kadın kılığına girmiş erkeklere ve bütün kadınlara verilen genel addır.
 

Karagözü Oynatanlar Kimdir?

Karagöz oyununun kadrosu altı kişiden meydana gelir. Bunların isimleri ve görevleri şu şekildedir:

Hayali: Karagöz oyununu tek başına oynatan ve seslendiren kişidir. Karagöz oyununda bulunan yaklaşık 100 değişik karakterin yöre ağızlarını, şive bozukluklarının taklitlerini yapar. Hayali’nin Türk müziğini ve yorumlayabilmesini çok iyi bilmesi gerekir.

Çırak: Hayali’nin yanında yardımcısı ve öğrencisidir. Ona oyun içinde her türlü yardımda bulunur. Tasvirlerin verilmesi, yeri geldiğinde tutulması onun görevidir. Mesleğinde olgunlaşınca peştamal kuşanarak usta sınıfına geçer.

Sandıkar: Çırağın yardımcısıdır. Sonraki bölümün karakterlerini çıkarır. Sopalarını çıkarır, ipe dizer ve oyunda sırası gelen karakteri çırağa verir. Perdenin kurulmasına yardım eder.

Yardak: Oyunda geçen türkü ve şarkıları okur. Bazı karagözcüler yardağın yanı sıra saz heyeti ile çıkarlar.

Dayrezen: Daire denilen özel aleti çalar ve oyunda geçen pastavları (Karagöz’ün Hacivat’a vurması esnasında çıkan ses) yapar.

Hamal: Karagöz oynatılacak yere Karagöz sepetini taşır.
 
» Diğer geleneksel türler hakkında bilgi almak için Geleneksel Türk Tiyatrosu adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.
 
» Önerilen: Tiyatro Nedir?
» Önerilen: Göstermeye Bağlı Metinler
» Önerilen: Sanatsal Metinler