Tevriye Nedir? Tevriye Örnekleri ve Özellikleri
Tevriye Nedir?
Birden fazla anlamı olan bir kelimenin yakın, herkesçe bilinen, akla ilk gelen anlamının değil de uzak anlamının kastedilmesine tevriye denir.
Tevriyede sözcüğün bütün anlamları gerçektir. Ancak yakın anlam söylenip uzak anlam kastedilir. Tevriyede mecaz yoktur; tevriye bu yönüyle kinayeden ayrılır.
NOT :Tevriyeyi kinaye sanatıyla karıştırmamak gerekir. Kinayede sözcüğün mecaz anlamı kastedilir, tevriyede ise gerçek anlam kastedilir. Tevriye genelde sesteş kelimeler veya özel isimlerle yapılır.
Örnek
Ne sabahı göreyim, ne sabah görüneyimGündüzler size kalsın, verin karanlıkları
Islak bir yorgan gibi, sımsıkı bürüneyim
Örtün, üstüme örtün, serin karanlıkları
Dörtlüğün son dizesinde kullanılan “serin” sözcüğünün akla ilk gelen anlamı dizenin öbür sözcükleri de dikkate alındığında “sermek” fiilidir. Fakat asıl kastedilen ısı yönünden soğuğa yakın anlamına gelen “serin”liktir.
Tevriye Örnekleri
Örnek
Al yanağın çukurundaSana bir ben gerek, bir ben.
İkinci dizede geçen “ben” sözcüğü yüzde olan ben yerine kullanıldığı gibi, birinci tekil kişi olan “ben”i de düşündürmektedir. Bu dizede, yüzdeki ben, sözcüğün yakın anlamıdır; uzak anlamı ise 1. tekil kişidir. Şairin kastettiği ikinci anlamdır.
Tahir efendi bana kelp demiş
iltifatı bu sözde zahirdir,
maliki mezhebim benim zira,
itikadımca kelp tahirdir.
Bu dörlük, hiciv ustası Nefi ile Tahir efendinin atışması sonucu yazılmıştır. Anlatılana göre Tahir efendi Nefi’ye kelp (köpek) demiş. Nefi de muhalif olarak bu dörtlüğü yazmış ve son iki satırda belirtildiği üzere cümle iki anlama gelecek şekilde kullanılmış ve tevriye (amacı gizleme) sanatı yapılmıştır. Yani yakın anlama bakıldığında kendini inancına göre köpeğin temiz olduğunu söylemektedir. Uzak anlamda ise asıl köpeğin Tahir efendi olduğunu söylemektedir.
Rüzgar kırdı dalımı ellerin günahı ne
Ben yitirdim yarimi yolların günahı ne
Yakın anlam (sözcüğün ilk anlamı): insanın organı olan el
Uzak anlam ( şairin kastettiği anlam): yabancı
Baki kalır sahife-i alemde adımız.
Örnekte altı çizili olan “Baki” kelimesi hem şairin adı olarak kullanılmış hem de sonsuzluk anlamına gelen baki anlamında kullanılmış.
Sen ailemizin güneşi, sen de ayısın.
Örnekte altı çizili olan “ayısın” kelimesi hem gökyüzündeki ay anlamına gelecek şekilde kullanılmış hem de bir hayvan olan ayı anlamına gelecek şekilde kullanılmıştır.
Bulutlar kararırsa çöl yağmura kanar mı?
Mecnun oldum uğruna o yar beni anar mı?
Yakın anlam (sözcüğün akla gelen ilk anlamı): Bir ihtiyacı gerektiği kadar karşılamak
Uzak anlam (şairin kastettiği anlam): Aldanmak
» Söz Sanatları
İstklal Marşı’ndan verdiğiniz örnek bu sanatı karşılamamaktadır. Zira “ulusun” kelimesinin bir tek anlamı vardır. O da “ulumak” fiilinin 3. teklik kişi emir çekimidir. Yani “O canavar ulusun.” demektir. Nitekim, metnin orijinal yazımına, yani Osmanlı Türkçesindeki imlasına baktığınızda “اولوسون” şeklinde yazıldığını görürsünüz. “Ulu, yüce” anlamına gelebilmesi için “اولوسك” şeklinde yazılması gerekirdi. Şairin birinci manayı murat ettiği eski yazıdan anlaşıldığına göre kelimenin ikinci bir manasının olduğunu, uzak bile olsa, iddia etmek abestir.