YKS 2024'e Evden Hazırlanın! 7/24 Online Eğitim

Hemen İncele
Türk Dili ve Edebiyatı

Mani Nedir? Mani Çeşitleri Özellikleri ve Örnekleri

Mani Nedir?

Halkın ortak duygularını, sevinçlerini, acılarını yansıtan şiirlere mani denir.

Mani, tıpkı destan ve hatta koşma gibi bir nazım biçimi olmasının yanı sıra anonim Türk halk şiirinde yer alan konu bakımından sınırsız ve geleneksel olarak kalıplaşmış ezgilerle söylenen kendine özgü özelliklere sahip bağımsız bir edebi türdür.

Bir olay karşısında veya içinde, çoşkun ve taşkın bir duygu anlatımı olan manilerde elbette şiir tekniğine tam bir uyumluluk bulmak ve aramak doğru değildir. Bu şiirler, aynı çevredeki insanların birbirinden dinleyerek öğrenmesi yolu ile yaşamaya devam etmiştir.

Bazen aralarında sevgi bağı bulunan iki kişi için duygu ve düşünceleri öz olarak anlatarak aracılık yapan manilerde, sadece onların anlayacağı gizli ve özel anlamlar bulunur.

Türkiye Türkleri tarafından Anadolu ve Rumeli ağızlarında “mâni”ye, “mâna”, “me’ani”, “hoyrat”, “karşı-beri” denildiği görülürken diğer Türk topluluklarında da “bayatı”, “mahnı”, “hoyrat”, “aytipa”, “aytıspa”, “kayım öleñ”, “ülenek”, “çinik”, “çinig”, “çink”, “şın”, “mane”, “koşuk”, “aşule”, “tört sap”, “tahpak” gibi adlar verilmektedir.
 

Maninin Özellikleri

Manilerin şekil ve içerik özellikleri şunlardır:

  • Manilerin konusu çeşitli olmakla birlikte bu şiirlerde genellikle aşk konusu ele alınır.
  • Mani söyleyenlere halk arasında “manici, mani yakıcı, mani düzücü” gibi adlar verilir.
  • Maniler genellikle kendine özgü bir ezgiyle söylenir.
  • Manilerde asıl söylenmek istenen çoğu zaman son iki dizede ifade edilir. İlk iki dize uyağa uydurmak için kullanılan hazırlık dizelerdir, asıl konuyla ilgisi yoktur.
  • Anonim Halk Edebiyatında en küçük nazım biçimidir.
  • Söyleyeni belli değildir.
  • 7’li hece ölçüsü kullanılır.
  • Genellikle tek bir dörtlükten oluşur.
  • Kafiye biçimi “aaxa” şeklindedir.
  • Maniler Divan Edebiyatı’ndaki tuyuğların karşılığı olarak da bilinir.
  • Konu sınırlaması yoktur. Sevgi, tabiat, övgü, yergi, evlat sevgisi, ayrılık, has­ret ve aşk konularını işler. Konularına ve kullanım alanlarına göre mani çeşitleri şunlardır: Niyet, fal (yorum) manileri, aşk manileri, iş manileri, bekçi ve davulcu manileri, mektup manileri, atışma manileri, oyun manileri…

 

Mani Çeşitleri / Türleri

 
1. Düz Mani
Mani ile ilgili verdiğimiz genel özelliklere uyan mani türüdür. Yani düz mani, dört dizeden oluşur ve aaxa şeklinde kafiyelenir. Bu manilerde konu sınırlaması yoktur.

Düz Mani Örnekleri
Dağlar başın kar aldı (a)
Gül etrafın har aldı (a)
Ecele borçlu kaldım (x)
Bir canım var yar aldı (a)

Dereler olmasaydı
Çiçekler solmasaydı
Ölüm Allah’ın emri
Ayrılık olmasaydı

Kar yağıyor inceden
Gül açılır goncadan
Ben yari kıskanırım
Yerdeki karıncadan

Mendilin işle yolla
Ucun gümüşle yolla
İçindeki elmanın
Birini dişle yolla

Bahçede hanımeli
Derdinden oldum deli
Alemde hüner odur
Sevmeli sevilmeli

A benim bahtı yârim
Gönülde tahtı yârim
Yüzünde göz izi var
Sana kim bahtı yarim

Ana başa tac imiş
Her derde ilac imiş
Bir evlat pir olsa da
Anaya muhtaç imiş

Kaşların ok dedikçe
Kirpiğin çok dedikçe
Pek mi gönlün büyüdü
Sen gibi yok dedikçe

Bahçelerde saz olur
Gül açılır yaz olur
Ben yarime gül demem
Gülün ömrü az olur

Hiç su olur akmaz mı
Ateş olur yakmaz mı
Diyelim sultan oldun
Sultan kula bakmaz mı

Elimde sazım ağlar
Kolumda pazım ağlar
Çek bayraktar bayrağı
Sılada kuzum ağlar

Beyaz giyme toz olur
Sarı giyme söz olur
Gel yeşiller giyelim
Muradımız tez olur

 
2. Kesik Mani (Cinaslı Mani)
Birinci dizesi 7 heceden az olan manilerdir. Bu manilere ayaklı ya da cinaslı mani de denir. Bu tarz maniler, ilk dizesi 7 heceye tamamlanınca “doldurma kesik mani” adıyla anılır.

Kesik (Cinaslı) Mani Örnekleri
Güle naz
Bülbül eyler güle naz
Girdim bir dost bağına
Ağlayan çok gülen az

Bağ bana
Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kar etmez
Zülfün teli bağ bana

Yar dayandı
Sineme yar dayandı
Bu nasıl sevda idi
Tutuştu yar da yandı

Almadan
Kokun aldım almadan
Bir de yüzün göreyim
Tanrı canım almadan

Sarayım
Yıktı gönül sarayım
Bergüzarın istemem
Seni bir yol sarayım

Yar elinden
Tutaydım yar elinden
Yar benim canım gözüm
Korkum ağyar elinden

Dile yar
Gör bir afet dile yar
Ben sana vurulmuşum
Ne istersen dile yar
Öldür beni yaşatma
Verme beni dile yar

Budala
Bülbül konar bu dala
Ne kadar aklım olsa
Yine derler budala

Bende yare
Su coşkun bende yare
Koyuver rakib gideyim
Kavuşam ben de yare
Sinemde sağ yerim yok
Dürlüdür bende yare

Kuleden
Ses geliyor kuleden
O kaş o göz değil mi
Beni sana kul eden

Yare ne
Geçer ömrüm yare ne
Gel civan sırrım verme
Olur olmaz yarane
Bu alemde tabib yok
Merhem ursun yarene

Ben yerine
Gel geç gönül ben yerine
Yanağın bahçe midir
Gül bitmiş ben yerine
Benim yarim sağ olsun
Öleyim ben yerine

Divane
Dertli çıkar divane
Ne kadar aklım olsa
Yine derler divane

Bu diyare
Sen de gel bu diyare
Rakibin kem sözleri
Sineme açtı yare

Bu dar günde
Çağırdım bu dar günde
Felek baltasın almış
Ömrümü budar günde
Eğer sadık yar isen
Gel yetiş bu dar günde

 
3. Yedekli (Artık) Mani
Düz maninin sonuna anlamı tamamlamak ya da pekiştirmek için iki dize daha eklenerek elde edilen manilerdir. Birinci dize serbest uyaklı, ikinci dize düz maninin son dizesiyle uyaklıdır.

Yedekli (Artık) Mani Örnekleri
Ağlarım çağlar gibi (a)
Derdim var dağlar gibi (a)
Ciğerden yaralıyım (x)
Gülerim sağlar gibi (a)
Her gelen bir gül ister (x)
Sahipsiz bağlar gibi (a)

İlkbahara yaz derler
Şirin söze naz derler
Kime derdim söylesem
Bu dert sana az derler
Kendin ettin kendine
Yana yana gez derler

Şu dağlar garip dağlar
İçinde garip ağlar
Kimse garip ölmesin
Garip için kim ağlar
Ağlarsa anam ağlar
Gerisi yalan ağlar

Yiğit aşka düşende
Başına neler gelir
Yari ellerle gördüm
Aklıma neler gelir
Hicran oku sevdiğim
Sinemi deler gelir

 
4. Karşılıklı Mani
İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir. Bu maniler için “karşı – beri” terimi de kullanılır.

Karşılıklı Mani Örnekleri
Karşıya kaban derler
Ökçeye taban derler
Kız hatırın kalmasın
Nişanlın çoban derler

Sürü çobansız olmaz
Karşı kabansız olmaz
Ökçe tabansız olmaz
Niye hatırım kalsın

Maniler şekil olarak bu şekilde sınıflanırlar. Ancak işledikleri konulara göre de çeşitli tasnifler yapılmıştır. Maniler, çoğunlukla aşk konusunu işlemekle birlikte, farklı konularda da söylenmektedir. Bununla ilgili olarak araştırmacılar tarafından değişik tasnifler yapılmıştır. Pertev Naili Boratav, manileri on bölüme ayırır:

  1. Niyet manileri
  2. Atışma manileri
  3. Çalışırken gelip geçenlere söylenen maniler
  4. Bekçi ve davulcu manileri
  5. Satıcıların söyledikleri maniler
  6. Semai kahvelerinde söylenen çoğu cinaslı maniler
  7. Aşık-hikayecilerin söylediği maniler
  8. Mektup manileri
  9. Düğünlerde söylenen maniler
  10. Mani kıt’alarından oluşmuş, mani özelliğini yitirmemiş, basit makamlı veya konuşma üslubunda maniler

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir